History

ಮಧೂರು ಶ್ರೀಮದನಂತೇಶ್ವರ ವಿನಾಯಕ ದೇವಾಲಯ-ಸ್ಥಳ ಪುರಾಣ
ಭರತ ಖಂಡದ ಪಶ್ಚಿಮ ಕರಾವಳಿಯಲ್ಲಿ ಗೋಕರ್ಣ ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಕಲ್ಯಾಣಪುರ ಹೊಳೆ ಹಾಗೂ ಭದ್ರಗಿರಿ ಕಡವಿನ ತನಕ ಕನ್ನಡ ನಾಡೆಂದೂ, ಅಲ್ಲಿಂದ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಕಾಸರಗೋಡು ತಾಲೂಕಿನ ಪಯಸ್ವಿನಿ ನದಿಯ ಹಾಗೂ ಚಂದ್ರಗಿರಿ ಕಡವಿನ ತನಕ ತುಳು ನಾಡೆಂದೂ, ಅದರ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗವು ಕೇರಳವೆಂದೂ ಪುರಾಣೋಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಈ ತುಳುನಾಡಿನ ತೆಂಕು ಗಡಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ಕುಂಬಳೆ ಸೀಮೆಯು ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಸೀರೆಹೊಳೆ, ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಪಯಸ್ವಿನಿ ನದಿಯು ಮೇರೆಯಾಗಿ ಅರಬಿ ಸಮುದ್ರದಿಂದ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಅಡೂರು ವರೆಗೆ ವ್ಯಾಪ್ತವಾಗಿ ಬೇಳಕ್ಕೆ ಮೂಡು ಒಂದು ಸಾವಿರ, ಪಡು ಎರಡು ಸಾವಿರ ಹೀಗೆ ಮೂರು ಸಾವಿರ ಅಳುಬಲವುಳ್ಳದ್ದಾಗಿತ್ತು.

ಮೊದಲು ಕುಂಬಳೆಯಲ್ಲೇ ಅರಮನೆ, ರಾಜಧಾನಿ ಇದ್ದು ಅನಂತರ ಶ್ರೀಮುಖ (ಶಿರಿಬಾಗಿಲು) ಗ್ರಾಮದ ಮಾಯಿಪ್ಪಾಡಿಗೆ ಬಂದು ನೆಲೆಸಿದ ಶ್ರೀ ರಾಮವರ್ಮ ರಾಮಂತರಸುಗಳೆಂಬ ತೌಳವ ಕ್ಷತ್ರಿಯ ರಾಜರು ಈ ಸೀಮೆಯ ಪ್ರಭುಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಈ ಸೀಮೆಯು ‘ಸತ್ಯದ ಸೀಮೆ’ ಎಂದು ಜನರು ಅಭಿಮಾನಪಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಡೂರು, ಮಧೂರು, ಕಾವು (ಮುಜುಂಗಾವು), ಕಣಿಯಾರಗಳೆಂಬ ನಾಲ್ಕು ದೇವಾಲಯಗಳು ಕುಂಬಳೆ ಸೀಮೆಯ ಅರಸರಾದ ಮಾಯಿಪ್ಪಾಡಿ ರಾಜಮನೆತನಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟ ಜನತೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಆರಾಧನಾ ಸ್ಥಳಗಳು. ಅಡೂರು, ಮಧೂರು ಶೈವ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಾದರೆ ಕಾವು, ಕಣಿಯಾರಗಳು ವೈಷ್ಣವ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳು.

ಈ ಸೀಮೆಯ ಜನರು ತಮ್ಮಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಮಂಗಲ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ‘ಅಡೂರಿಗೆ ಪಾದಕಾಣಿಕೆ, ಮಧೂರು ಶ್ರೀ ಮದನಂತೇಶ್ವರನಿಗೆ ರುದ್ರಾಭಿಷೇಕ, ಮಹಾ ಗಣಪತಿಗೆ ಉದಯಾಸ್ತಮಾನ, ಕಣಿಯಾರಕ್ಕೆ ಬಾಳೆಗೊನೆ, ಕಾವು (ಮುಜುಂಗಾವು)ಗೆ ಬಲಿವಾಡು’ ಎಂದು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿಯೇ ಆರಂಭಿಸುವ ಕ್ರಮ ಇಂದಿಗೂ ನಡೆದು ಬರುತ್ತಿದೆ.

ಕಾಸರಗೋಡು ನಗರದಿಂದ ಏಳು ಕಿಲೋಮೀಟರು ಈಶಾನ್ಯಕ್ಕೆ ಮಧೂರು ಗ್ರಾಮವಿದೆ. ಸುತ್ತಲೂ ಅನತಿ ದೂರದಲ್ಲಿ ಎತ್ತರವಾದ ಗುಡ್ಡಗಳು, ಅದರ ತಪ್ಪಲಲ್ಲಿ ಫಲಭಾರದಿಂದ ಬಾಗುವ ತೆಂಗು – ಕಂಗು – ಬಾಳೆಯ ತೋಟ. ಸದಾ ಹಸುರಾಗಿ ಕಂಗೊಳಿಸುವ ಬಯಲಿನ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣದಿಂದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಕಲಕಲ ನಾದದಿಂದ ಹರಿಯುವ ಮಧುವಾಹಿನೀ ನದಿ. ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವಾಭಿಮುಖವಾಗಿ ಶೋಭಿಸುವ ಗಜಪೃಷ್ಠಾಕಾರದ ಮೂರು ಅಂತಸ್ತಿನ ಶ್ರೀ ಮದನಂತೇಶ್ವರ ವಿನಾಯಕ ಬೃಹನ್ಮಂದಿರ. ಮೇಲಿನ ಎರಡು ಅಂತಸ್ತುಗಳಿಗೆ ತಾಮ್ರದ ಮತ್ತು ಕೆಳಗಿನ ಅಂತಸ್ತಿಗೆ ಹಂಚಿನ ಹೊದಿಕೆ. ವಿವಿಧ ಕೆತ್ತನೆಯ ಕೆಲಸಗಳೊಂದಿಗೆ ಸುತ್ತಲೂ ಗೋಪುರ – ಉಪದೇವಾಲಯಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ಭಕ್ತಜನರ ಕಣ್ಮನಗಳಿಗೆ  ಸಂತೋಷವನ್ನುಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಶ್ರೀ ದೇವಾಲಯದ ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಚಿಕ್ಕ ಗೋಪುರ, ಅಲ್ಲಿಯ ತನಕ ರಾಜರಸ್ತೆಯಿದ್ದು ವಾಹನಗಳು ಬಂದು ಹೋಗಲು ಅನುಕೂಲವಾಗಿದೆ.

ಗಜಾಯ :-
ಶ್ರೀ ದೇವಾಲಯವು ‘ಗಜಾಯ’ದಲ್ಲಿದೆ. ಹಿಂಭಾಗವು ಗಜಪೃಷ್ಠದಂತಿದ್ದು ಮೂರು ಅಂತಸ್ತುಗಳಿಂದಲೂ, ಇದಿರು ಭಾಗವು ಕಲಾಕೃತಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿ ತನ್ನದೇ ಆದ ಭವ್ಯತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಗಜಾಯವು ಬದುಕನ್ನು ತೇಜೋಮಯ ಮಾಡಿ ಸಕಲ ಶುಭವನ್ನು ತಂದುಕೊಡುತ್ತದೆ. ‘ಗಜಪೃಷ್ಠ’ ಆಕಾರವು ಪ್ರಾಚೀನ ಬೌದ್ಧರ ಕೊಡುಗೆ ಎನ್ನುವ ಪ್ರತೀತಿಯಿದೆ. ಕರಾವಳಿ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಇದು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ದೇವಾಲಯಗಳು ಶಿವ ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿ ದೇವಾಲಯಗಳಾಗಿರುವುದು ಗಮನಾರ್ಹ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ.

ಕರಾವಳಿಯ ಧಾರಾಕಾರ ಮಳೆ ಮತ್ತು ಹವಾಮಾನಗಳು ಇವುಗಳ ರಚನೆಯ ಮೇಲೆ ಅಪಾರವಾದ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದೆ. ಇದು ವಿದೇಶೀ ವಿದ್ವಾಂಸರನ್ನೂ ಆಕರ್ಷಿಸಿದ್ದು ನೇಪಾಳೀ ಶೈಲಿಯ ಪ್ರಭಾವವೂ ಇದರ ರಚನೆಯ ಮೇಲೆ ಆಗಿದೆ ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.

(‘ಮುನಿಯಂಗಳ ಕೃಷ್ಣ ಭಟ್ಟರು’- ಪುಸ್ತಕದಿಂದ)

ಆ ಗೋಪುರದ ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲನ್ನು ದಾಟಿ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆಯಾಗಿ ಮುಂಭಾಗಕ್ಕೆ ಬಂದಾಗ ತುಂಬ ಹರಿಯುತ್ತಿರುವ ಮಧುವಾಹಿನಿಯಲ್ಲಿ ಕೈಕಾಲು ಮುಖ ತೊಳೆದು ಬರುವಾಗ ವಿಶಾಲವಾಗಿ ಹರಡಿರುವ ಅರಳೀ ಮರವು ತಣಲನ್ನಿತ್ತು ದಣಿವನ್ನು ನಿವಾರಿಸುವುದು. ಮೂಡುಗೋಪುರದ ಮಹಾದ್ವಾರದ ಮೂಲಕ ಕೈಮುಗಿದು ಒಳಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದಾಗ ಎತ್ತರವಾದ ಸುಂದರ ಕಂಚಿನ ಧ್ವಜಸ್ಥಂಭವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆಯಾಗಿ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ ಕಾಶೀ ವಿಶ್ವನಾಥನ ಗುಡಿಯಿದೆ. ಹಿಂದಿನ ಕುಂಬಳೆಯ ರಾಜರು ಕಾಶೀ ಯಾತ್ರೆ ಮಾಡಿ ಬಂದ ನೆನಪಿಗೆ ದಕ್ಷಿಣಾಮೂರ್ತಿಯ (ಶಿವಲಿಂಗವನ್ನು ತಂದು ಪ್ರತಿಷ್ಠಿಸಿದರೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಮತ್ತೂ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ ಶ್ರೀ ಶಾಸ್ತಾರನ ಗುಡಿ, ಶ್ರೀ ದುರ್ಗಾ ಗುಡಿ, ಶ್ರೀ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಸ್ವಾಮಿ ಗುಡಿಗಳು. ಸನಿಹದಲ್ಲೇ ಪಶ್ಚಿಮಾಭಿಮುಖನಾಗಿರುವ ಹಂಸರೂಪಿ ಸದಾಶಿವನ ದರ್ಶನ ಮಾಡಿ ನಾದಮಂಟಪ – ನಮಸ್ಕಾರ ಮಂಟಪಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲೇ ಮುಂದುವರಿದಾಗ ಎಡಬದಿಗೆ ದೇವರಿಗೆ ಅಪ್ಪ – ಪಂಚಕಜ್ಜಾಯ – ನೈವೇದ್ಯಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ಅರಿಕೊಟ್ಟಿಗೆಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಅಲ್ಲಿಯೇ ಮುಂದೆ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಸದಾ ಜ್ವಲಿಸುತ್ತಿರುವ ಅಗ್ನಿಯೊಂದಿಗೆ ಹೊಗೆಯಾಡುತ್ತಿರುವ ಗಣಹೋಮದ ಕುಂಡವಿರುವ ಯಾಗಮಂಟಪ. ಮುಂದೆ ಅದರ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ಒಂದು ಚಿಕ್ಕದಾದ ಮುಖಮಂಟಪ, ಅಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಕಿಟಕಿಗಳ ಮೂಲಕ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಮುಖಮಾಡಿ ಬಾಗಿ ವೀಕ್ಷಿಸಿದಾಗ ಮೊದಲ ಪೂಜೆಯಗೊಂಬ ಮೋದಕ ಪ್ರಿಯ ಹೇರಂಬನನ್ನು – ಸಕಲ ವಿಘ್ನ ನಿವಾರಕನಾದ ವಿಘ್ನೇಶ್ವರನನ್ನು – ಇಷ್ಟಾರ್ಥ ಸಿದ್ಧಿದಾಯಕನಾದ – ಪ್ರಶಾಂತ ಗಂಭೀರನಾದ ಶ್ರೀ ಸಿದ್ಧಿವಿನಾಯಕನನ್ನು ಕಂಡು – ತಮ್ಮ ಮನದಳಲನ್ನು ನಿವೇದಿಸಿ ಆನಂದಿಸಬಹುದು.

ಯಕ್ಷಗಾನ ಪಿತಾಮಹನೆನಿಸಿದ ಪಾರ್ತಿಸುಬ್ಬನು

“ಮುದದಿಂದ ನಿನ್ನ ಕೊಂಡಾಡುವೆನು ಅನವರತ
ಮದವೂರ ವಿಘ್ನೇಶ ದೇವ ಜಗದೀಶ ”
ಅರರೆ ನಿನ್ನಯ ಮಹಿಮೆಯನು ಪೊಗಳಲಳವಲ್ಲ
ಧರಣಿಯನು ಪೊತ್ತಿರ್ದ ಶೇಷಗರಿದು
ಹರನ ಸುಕುಮಾರ ಸಕಲಾಗಮಕೆ ಸಾಕಾರ
ಧರೆಯೊಳು ವಿಶೇಷ ಮದವೂರ ವಿಘ್ನೇಶ ||

ನೆಂದು ಹಾಡಿಹೊಗಳಿದ, ಕೀರ್ತನಕಾರರು “ಮೊದಲೊಂದಿಪೆ ನಿನಗೆ ಗಣನಾಥ, ನೆಂದು ಕೊಂಡಾಡಿದ ಮಹಾಕಾಯನಾದ ಲಂಬೋದರನನ್ನು ದರ್ಶನ ಮಾಡಿ ಮುಂದೆ ಸರ್ವರೋಗಹರವಾದ ‘ರಸಬಾವಿ’ ಯಿರುವ ಚಂದ್ರಶಾಲೆಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಬಂದಾಗ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಂಟಪದ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯಕಿರಣ ಸ್ಪರ್ಶವಾಗದ, ಮಾಡಿಗೆ ತಾಮ್ರ ಹೊದೆಸಿದ್ದು ದೇವರ ಅಭಿಷೇಕಾದಿಗಳಿಗೆ, ದೇವಾಲಯದ ಇತರ ಉಪಯೋಗಾದಿ (ಪಾನೀಯಾದಿ)ಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಉಪಯೋಗಿಸುವ ಈ ಬಾವಿಯ ಜಲವನ್ನು ಎಲ್ಲರೂ ಮುಟ್ಟುವಂತಿಲ್ಲ. ಮತ್ತೆ ಮುಂದುವರಿದು ಬಂದಾಗ ಸಕಲಾರ್ತಿ ಹರನಾದ ಶ್ರೀ ಮದನಂತೇಶ್ವರನ ಸನ್ನಿಧಿ. ಅಲ್ಲಿ ಹರಕೆ ಒಪ್ಪಿಸಿ, ನಮಿಸಿ, ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿ, ತೀರ್ಥಪ್ರಸಾದ ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಕೃತಾರ್ಥರಾಗಬಹುದು.

ಶಿಲ್ಪಕಲೆ
ದೇವಾಲಯದ ಮಂಟಪಗಳ – ಒಳಗಿನ ಮುಖಮಂಟಪಗಳ ಮೇಲ್ಬಾಗದಲ್ಲಿ ನವಗ್ರಹರ – ದಿಕ್ಷಾಲಕರ ಸುಂದರ ರೂಪಗಳಿವೆ. ನಮಸ್ಕಾರ ಮಂಟಪದ ಮೇಲ್ಬಾಗದ ಸುತ್ತಲೂ ಪುತ್ರಕಾಮೇಷ್ಟಿಯಿಂದ ಸೀತಾಸ್ವಯಂವರದವರೆಗಿನ ರಾಮಾಯಣದ ಚಿತ್ರಗಳ ಅಪೂರ್ವವಾದ ಕೆತ್ತನೆಯು ಮನೋಹರವಾದುದು, ದೇವಾಲಯದೊಳಗಿನ ಮುಖಮಂಟಪದ ಬೃಹದ್ಗಾತ್ರದ ಕಂಬಗಳಲ್ಲೂ, ಮೇಲ್ಪಾಸಿನಲ್ಲಿಯೂ ಚಿತ್ತಾಕರ್ಷಕವಾದ ಕೆತ್ತನೆಯ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

ಮುದದಿ ವೇದವ್ಯಾಸ ಭಾರತ –
ವ ಧಮವಾಗದ ತೆರದಿ ಲಿಖಿಸುತ –
ಲದುವೆ ಪಂಚನ ವೇದವೆಂದೀ ಧರೆಗೆ ತಿಳುಹಿಸಿದ
ಸದಮಲಾಕೃತಿಯಿಂದಲೊಪ್ಪುವ
ಮದನ ಹರ ಮಾದೇವ ಸುತನೀ
“ಮಧುಪುರಾಧಿಪಗಣಪ’ ನೀಡೆಮಗಧಿಕ ಸಂಪದವ ||
ಕೈಂತಜೆ ನರಸಿಂಹ ಭಟ್ಟ

ಶ್ರೀ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಕುರಿತು ಐತಿಹ್ಯಗಳು :- 

ಶ್ರೀ ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ಶಿವಲಿಂಗವು ಕಲ್ಲಿನಿಂದ ಕೆತ್ತಿ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದ ಲಿಂಗದಂತಿರದೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ವಿಧದಲ್ಲಿದ್ದು ನೆತ್ತಿಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಏನೋ ತಾಗಿದೆ ಗುರುತಿನಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಹಿನ್ನಲೆ ಐತಿಹ್ಯಗಳಿವೆ. ಮಧೂರು ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಒಂದೂವರೆ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ನೈಋತ್ಯಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪೊದರು ಬಳ್ಳಿಗಳಿಂದಲೂ, ಗಿಡ ಮರಗಳಿಂದಲೂ ತುಂಬಿದ ಪ್ರದೇಶವಿತ್ತಂತೆ. ಒಮ್ಮೆ “ಮದರು” ಎಂಬ ಹರಿಜನ ಸ್ತ್ರೀಯೊಬ್ಬಳು ಸೊಪ್ಪು ಹೆರೆಯುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಆಕೆಯ ಕತ್ತಿಯು ಶಿಲೆಯೊಂದಕ್ಕೆ ತಾಗಿ ರಕ್ತ ಹರಿಯಲು ಆರಂಭವಾಯಿತಂತೆ. ಅದನ್ನು ನೋಡಿದ ಆಕೆ ಗಾಬರಿಗೊಂಡು ಬಂದು ತಮ್ಮ ಪಂಗಡದವರಲ್ಲಿ ತಿಳಿಸಲು, ಅವರೆಲ್ಲ ಒಂದಾಗಿ ಸೀಮೆಯ ಅರಸರಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿ ಭಯಭೀತರಾಗಿ ಅರಿಕೆ ಮಾಡಿದರು. ಅರಸರು ತಮ್ಮ ಪರಿವಾರ ಸಹಿತ ಊರಿನ ಸಮಸ್ತರೊಂದಿಗೆ ಚಿತ್ತೈಸಿ ಅಲ್ಲಿನ ವಿಶೇಷವನ್ನು ಕಂಡು ‘ಇದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಶಿಲೆಯಲ್ಲ! ಏನೋ ದೈವ ಮಹಿಮೆ ಇರಬೇಕು’ ಎಂದು ಬಗೆದು ಅರಸರೂ ಅಲ್ಲಿ ಸೇರಿದ ಸಮಸ್ತರೂ ಒಕ್ಕೊರಲಿನಿಂದ ‘ಜಲಾಶಯವಿರುವ ಪ್ರಶಸ್ತ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಲ್ಲಿ ಮಂದಿರ ನಿರ್ಮಿಸಿ ಪೂಜಿಸುವೆವು’ ಎಂದು ಭಯ – ಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಲು ವಿಗ್ರಹವು ಮಧುವಾಹಿನೀ ತಟದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿತಂತೆ. ಆ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಸ್ವಭಾವ ವೈರವನ್ನು ಮರೆತು ಹುಲಿ – ದನಗಳು ಸ್ನೇಹದಿಂದ ಇರುವುದನ್ನು ಕಂಡ ಅವರು ‘ಇದುವೇ ಯೋಗ್ಯ ಸ್ಥಳ’ವೆಂದು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಮಂದಿರ ನಿರ್ಮಿಸಿ ಪೂಜಿಸತೊಡಗಿದರೆಂದು ಜಾನಪದ ಕಥೆಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ದೇವಾಲಯದ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಈಗ ಒಂದು ಅರಳಿ ಕಟ್ಟೆಯಿದೆ. ಹುಲಿ – ದನಗಳು ವಿಶ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದುದನ್ನು ನೆನಪಿಸುವ ಹುಲಿ – ಕಲ್ಲನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ಈಗಲೂ ಕಾಣಬಹುದು.

‘ಮದರು’ – ಮಧೂರು

‘ಮದರು’ ಎಂಬ ಹೆಸರೇ ಗ್ರಾಮೀಣ ಜನರ ಆಡುಭಾಷೆಯ ವ್ಯವಹಾರದಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆ ಹೊಂದುತ್ತಾ ಬಂದು ‘ಮಧೂರು’ ಎಂದಾಯಿತು ಎಂದು ಶಬ್ದ ಸಾಮ್ಯತೆಯಿಂದ ಊಹಿಸಬಹುದು. ಮಧೂರು ಸಿದ್ದಿ ವಿನಾಯಕನ ವಿಶೇಷತೆ ಶ್ರೀ ಗಜಮುಖನ ಸೊಂಡಿಲು ಬಲಗಡೆಗೆ ಬಾಗಿದ್ದು ‘ಬಲಮುರಿ ಗಣಪತಿ’ ಎಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಈ ರೀತಿಯ ವಿಗ್ರಹ ಬಹಳ ಅಪರೂಪ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಸೊಂಡಿಲು ಎಡಗಡೆಗೆ ಬಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ಗಣಪತಿ ಬಹಳ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯೆಂದು ನಂಬಿಕೆಯಾಗಿದೆ. ಶ್ರೀ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರಧಾನ ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೀ ಮದನಂತೇಶ್ವರನಿದ್ದರೂ ಎರಡನೇ ಮುಖಮಂಟಪದ ಉತ್ತರ ದಿಕ್ಕಿನ ಗೋಡೆಯ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ತೆಂಕು ಮುಖವಾಗಿ ಆವಿರ್ಭವಿಸಿದ ಸಿದ್ಧಿವಿನಾಯಕನ ಪ್ರಭಾವವೇ ಅತ್ಯಧಿಕವಾಗಿದೆ. ಸಂಕುಚಿತವಾದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿ ಕುಳಿತಿದ್ದರೂ, ಮಧೂರಿನಲ್ಲಿ ಅವನೇ ಪ್ರಧಾನ ದೇವರು. ತನ್ನನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದ, ಹರಕೆ ಹೊತ್ತ ಭಕ್ತ ಜನರ ಅಭೀಷ್ಟವನ್ನು ಬಹುಬೇಗ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸುವ ಅಧಿದೇವತೆಯೇ ಮಧೂರಿನ ಮಹಾಗಣಪತಿ, ಅವನು ಶೀಘ್ರ ಪ್ರಸನ್ನನಾಗುವುದರಿಂದಲೇ ಭಕ್ತರು ಅವನ ದರ್ಶನ, ಸೇವೆಗಳಿಂದ ಪುನೀತರಾಗುವರು.

ಇತರ ಉಲ್ಲೇಖಗಳು :-

ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ:-

ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣದ ಸಹ್ಯಾದ್ರಿ ಖಂಡದಲ್ಲಿ ಈ ಪುರಾತನ ದೇವಾಲಯದ ವಿಚಾರ ಈ ರೀತಿಯಿದೆ – ಹಿಂದೆ ತ್ರಿಗರ್ತಾಧಿಪತಿಯಾದ ಧರ್ಮಗುಪ್ತನೆಂಬ ರಾಜನ ಆಶ್ರಯದಲ್ಲಿ ಹಲವು ಮಂದಿ ಸೇರಿ ಪಯಸ್ವಿನಿಯ ಸಂಗಮ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಶಿವಯಜ್ಞ ಮಾಡಲು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿದರು. ಯಜ್ಞದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ವಿಘ್ನ ನಿವಾರಕನಾದ ಗಣಪತಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸಲು ಅವರು ಮರೆತರು. ಫಲವಾಗಿ ಯಜ್ಞ ಆರಂಭವಾದೊಡನೆ ಸುರಿದ ಧಾರಾಕಾರ ಮಳೆಯಿಂದ ಯಾಗಕ್ಕೆ ವಿಘ್ನವೊದಗಲು ಚಿಂತಿತರಾದ ಋಷಿಗಳು ಕುಮಾರಧಾರಾ ಬಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ವಾಸುಕಿಯಲ್ಲಿಗೆ ತೆರಳಿ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವನ್ನು ಕೇಳಿದರು. ಆದಿಯಲ್ಲಿ ಗಣಪತಿಗೆ ಪೂಜೆ ಮಾಡದಿರುವುದರಿಂದಲೇ ಹೀಗಾಯಿತೆಂಬ ಆತನ ಸೂಚನೆಯಂತೆ ಮಧುವಾಹಿನೀ ತಟದಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯದ ಗೋಡೆಯಲ್ಲಿ ಗಣಪತಿಯ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಬರೆದು ಅರ್ಚಿಸಿದರು. ಅದರಿಂದ ಸಂತುಷ್ಟನಾದ ವಿಘ್ನೇಶ್ವರನು ಯಾಗವನ್ನು ನಿರ್ವಿಘ್ನವಾಗಿ ಜರಗುವಂತೆ ಅನುಗ್ರಹಿಸಿದನು. ಆಚಿತ್ರವೇ ಮುಂದೆ ಬೃಹತ್ತಾಗಿ ಬೆಳೆದು ಮೂರ್ತಿಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆ ಹೊಂದಿತೆಂಬ ಉಲ್ಲೇ ಖವು ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣದ ‘ಮಧುಪುರ ವಿಘ್ನಶ ಕ್ಷೇತ್ರ ಮಹಾತ್ಮ’ಯೆಂಬ ಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ.

ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ:

ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿಯೂ ಈ ದೇವಾಲಯದ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ.

ಕುಳೋವುತ್ತಡ್ಕ – “ಉಳೆಯತ್ತಡ್ಕ’

ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಒಂದು ಜಾತಿಯ ಸಸ್ಯವನ್ನು ತುಳು ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ‘ಕುಳೋವು’ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಅದು ಧಾರಾಳವಿದ್ದ ‘ಅಡ್ಕ’ (ಮೈದಾನು) ‘ಕುಳೋವುತ್ತಡ್ಕ’. ಕ್ರಮೇಣ ಅದೇ ‘ಉಳೆಯತ್ತಡ್ಕ’ವೆಂಬ ರೂಪಕ್ಕೆ ಬಂದಿರಬಹುದು. ಅಲ್ಲಿ ಈಗ ಮೊದಲಿನಂತೆ ಕಾಡುಗಳಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಅಲ್ಪ ಸ್ವಲ್ಪ ಪೊದರುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಮೈದಾನಿನಲ್ಲಿ ವಿಶಾಲವಾದ ಅರಳೀ ಮರವಿದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಈಗ ಕಟ್ಟೆ ಕಟ್ಟಿರುತ್ತಾರೆ. ವರ್ಷಾವಧಿ ಉತ್ಸವದ ನಾಲ್ಕನೆಯ ದಿನ ‘ಬೆಡಿ’ ಉತ್ಸವದಂದು ವೈಭವದ ಘೋಷಯಾತ್ರೆಯೊಂದಿಗೆ ಶ್ರೀ ದೇವರ ಸವಾರಿಯು ಮೂಲಸ್ಥಾನವಾದ ಉಳಿಯತ್ತಡ್ಕಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ವಿಶೇಷ ಪೂಜಾ ನಂತರ ಹಿಂದಿರುಗುವ ವಾಡಿಕೆ ನಡೆದು ಬರುತ್ತದೆ. ಕ್ಷತ್ರಿಯ ಕುಲ ಸಂಹಾರಕನಾದ ಪರಶುರಾಮನು ಕ್ಷತ್ರಿಯರನ್ನೆಲ್ಲ ಸಂಹರಿಸುತ್ತ ತನ್ನ ಪಡೆದ ಭೂಮಿಯನ್ನೆಲ್ಲ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ದಾನ ಮಾಡಿ ಕನ್ಯಾಕುಮಾರಿಯಿಂದ ಗೋಕರ್ಣದವರೆಗೆ ನೂತನ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ, ದಕ್ಷಿಣದಿಂದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಾ ಬಂದು ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಪುಣ್ಯಕ್ಷೇತ್ರಗಳನ್ನು, ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು. ಮಧುಪುರದಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯದೊಂದಿಗೆ ವಿಶ್ಲೇಶ್ವರನ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಮಾಡಿ ಅಪ್ಪಕಜ್ಜಾಯವೇ ಮೊದಲಾದ ನೈವೇದ್ಯಗಳಿಂದ ಶಾಶ್ವತ ಪೂಜೆ ನಡೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು ಎಂದಿದೆ.

ಮಧ್ವವಿಜಯದಲ್ಲಿ:-

ಕ್ರಿ. ಶ. ಹನ್ನೊಂದನೇ ಶತಮಾನದ ಕಾವುಗೋಳಿಯ ತ್ರಿವಿಕ್ರಮ ಪಂಡಿತಾಚಾರ್ಯನ ಮಗ ನಾರಾಯಣ ಪಂಡಿತನು ಬರೆದ ‘ಮಧ್ವವಿಜಯ’ದಲ್ಲಿ ಕುಂಬಳೆ ಇಮ್ಮಡಿ ಜಯಸಿಂಹನ ಅಪೇಕ್ಷೆಯಂತೆ ಮಧ್ವಾಚಾರ್ಯರು ಈ ಸೀಮೆಗೆ ಚಿತ್ತೈಸಿದಾಗ ಮಧೂರು ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಸಂದರ್ಶಿಸಿ ಅನಂತರ ವಿಷ್ಣು ಮಂಗಲಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದರೆಂಬ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ಶ್ರೀ ಮದನಂತೇಶ್ವರನ ಬಗ್ಗೆಯೂ, ಶ್ರೀ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆಯೆ ವಿನಃ ಗಣಪತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಇಲ್ಲವೆನ್ನುವುದು ಶ್ರದ್ಧಾರ್ಹ, ಶ್ರೀ ಮಹಾಗಣಪತಿಯ ಗುಡಿಯು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದಂತೆಯೂ ಇರುವುದು ಗಣಪತಿಯ ‘ಉದ್ಭವ’ ವು ದೇವಾಲಯ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದ ಹಲವು ಕಾಲದ ಬಳಿಕ ಆಯಿತೆಂಬ ಬಾಲಕರ ‘ಹುಡುಗಾಟ’ದ ಐತಿಹ್ಯಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿದೆ. ಅಮೇರಿಕದ ಪ್ರಾಚ್ಯ ಸಂಶೋಧಕನ ಅಭಿಪ್ರಾಯ :- ಅಮೇರಿಕದ ಮಿಸ್ಟೋರಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕನಾಗಿದ್ದ ವಿಲ್ಲಿಯಂ ಎ. ನೋಬಲ್ ಎಂಬ ಕೇರಳ ಪ್ರಾಚ್ಯವಸ್ತು ಕಲಾ ಸಂಶೋಧಕನು ಈ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಭೇಟಿಯಿತ್ತಾಗ “ಗಜಾಯದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದ ಮೂರು ಅಂತಸ್ತುಗಳಿರುವ ಅಪರೂಪದ ವಾಸ್ತು ಶಿಲ್ಪದ ವಿಶೇಷತೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ವಿವೇಕಿಯಾದ ಯಾವುದೇ ಹಿಂದುವೂ ಹೊಸ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ಸಿಮೆಂಟು ಕಾಂಕ್ರೀಟುಗಳಿಂದ ನವೀಕರಿಸಬೇಕೆಂಬ ಬಯಕೆಯಿಂದ ಹಾಳುಗೆಡಹುವ ಹವ್ಯಾಸಕ್ಕೆ ಕೈ ಹಾಕಲಾರನೆಂದು ನಾನು ನಂಬುತ್ತೇನೆ. ಆಗಮೋಕ್ತ ವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಚೀನ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವನ್ನನುಸರಿಸಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಅದೇ ಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ಕಾಪಿಡಬೇಕು. ಆಧುನಿಕತೆಗೆ ಮರುಳಾಗಿ ಹಳೆಯದನ್ನು ಅಳಸಿ ಹೊಸ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗುತ್ತಿರುವುದು ತೀರ ಆಭಾಸ” ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿರುವನು. ಪಾರ್ತಿಸುಬ್ಬನ ಕೊಡುಗೆ :- ಯಕ್ಷಗಾನ ಪಿತಾಮಹನೆನಿಸಿದ ಪಾರ್ತಿಸುಬ್ಬನು ಮಧೂರು ಶ್ರೀ ಮಹಾಗಣಪತಿಯ ಅನನ್ಯ ಭಕ್ತನಾಗಿದ್ದು ತನ್ನ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಆತನನ್ನು ಕೊಂಡಾಡಿದ್ದಲ್ಲದೆ, ಶ್ರೀ ಮದನಂತೇಶ್ವರನಿಗೆ ದಿನವೂ ಅಭಿಷೇಕ ಮಾಡುವುದಕ್ಕಾಗಿ ತಾಮ್ರದ ಧಾರಾ ಬಟ್ಟಲನ್ನು (ಜಲದ್ರೋಣಿ) ಸೇವಾರೂಪದಲ್ಲಿ ಒಪ್ಪಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಅದನ್ನು ನಾವು ಇಂದೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಈಗಲೂ ಎಲ್ಲಿ ಯಕ್ಷಗಾನ ಜರಗುತ್ತಿದ್ದರೂ ಪಾರ್ತಿಸುಬ್ಬನು ಹಾಕಿಕೊಟ್ಟಂತೆ ಮೊದಲು ಮಧೂರು ಗಣಪನ ಸ್ತುತಿ ಮಾಡುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಟಿಪ್ಪುಸುಲ್ತಾನನ ಮನಃಪರಿವರ್ತನೆ :- ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ. ಶ. 1784ರಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನನು ಕುಂಬಳೆ ಸೀಮೆಗೆ ಧಾಳಿ ಮಾಡುತ್ತಾ ಮಧೂರಿಗೂ ಬಂದು ಶ್ರೀ ದೇವಾಲಯದ ಗೋಪುರ, ಒಳಗಿರುವ ಗುಡಿಗಳನ್ನು ಕೆಡವುತ್ತಾ ಇದ್ದಂತೆ ಬಾಯಾರಿ ಬಳಲಿ ಅಲ್ಲಿರುವ ಬಾವಿಯ ನೀರನ್ನು  ಕುಡಿದನಂತೆ. ಅನಂತರ ಮನಸ್ಸು ಪರಿವರ್ತನೆ ಹೊಂದಿದ ಆತನು ಧಾಳಿಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ತನ್ನ ಆಗಮನದ ಕುರುಹಾಗಿ ಕಠಾರಿಯಿಂದ ಚಂದ್ರಶಾಲೆಯ ಮಾರಿಗೆ ಕಡಿದು ಮರಳಿದನು. ಚಂದ್ರಶಾಲೆಯ ಮಾಡಿನ ಪಡುಭಾಗದಲ್ಲಿ ಆ ಕುರುಹನ್ನು ಇಂದಿಗೂ ಕಾಣಬಹುದು.

ವಿಜಯಸ್ಥಂಭ :-

ದೇವಾಲಯದ ರಾಜಾಂಗಣದ ಈಶಾನ್ಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಗ್ಗಲ್ಲಿನ ಒಂದು ವಿಜಯಸ್ಥಂಭವಿದೆ. ಪಾಂಡ್ಯ ರಾಜನು ಸೈನ್ಯ ಸಹಿತ ಬಂದು ಕೇರಳ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ನಾಶಮಾಡುತ್ತಾ ಪಯಸ್ವಿನಿ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿ ಬೀಡು ಬಿಟ್ಟಿರಲು ಕುಂಬಳೆಯ ಅರಸನಾದ ಒಂದನೆಯ ಜಯಸಿಂಹನು ಅವನೊಡನೆ ಹೋರಾಡಿ ಜಯಗಳಿಸಿದ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಆ ವಿಜಯಸ್ಥಂಭವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನೆಂಬ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ.

ಮಧೂರು “ಕೋಲು”

ಅಡೂರು ಮತ್ತು ಮಧೂರು ದೇವಾಲಯಗಳು ಪುರಾತನವಾಗಿದ್ದು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವೂ, ರಚನೆಯೂ ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ ಒಂದೇ ರೀತಿಯಿಂದ ಕಂಡರೂ ಅಡೂರು ದೇವಾಲಯದ ಅಳತೆಯು ಮಧೂರು ದೇವಾಲಯಕ್ಕಿಂತ ಒಂದು ಅಂಗುಲದಷ್ಟು ದೊಡ್ಡದು ಎನ್ನಲಾಗುವುದು. ವಾಹನ ಸಂಚಾರವಿಲ್ಲದ ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಅಲ್ಲಿಂದ ನಡೆದು ಬರುತ್ತಾ ಅಳತೆಗೋಲನ್ನು ಊರುಗೋಲಿನಂತೆ ಊರುತ್ತಾ ಬಂದರೆಂದೂ, ಆಗ ಸವೆದಷ್ಟು ಭಾಗವನ್ನು ತುಂಡರಿಸಿ ಅದೇ ಅಳತೆಯಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿನ ಶಿಲ್ಪ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿದರೆಂದೂ, ಅದೇ ‘ಮಧೂರು ಕೋಲು’ ಆಯಿತೆಂದೂ ಜನಪ್ರತೀತಿಯಿದೆ. ಅದರ ಪ್ರತಿ ಕೃತಿಯನ್ನು ಈಗಲೂ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಂಟಪದ ಆಗ್ನೆಯ ಭಾಗದ ಕಂಬದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಕಟ್ಟಡ ನಿರ್ಮಾಣಾದಿಗಳಿಗೆ ಮಧೂರು ಕೋಲಿನ ಅಳತೆಯನ್ನೇ ಉಪಯೋಗಿಸುವುದು ರೂಢಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಇಂಚುಗಳ ಲೆಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಇದರ ಉದ್ದ 29 1/4 ಇಂಚುಗಳು.